mércores, 28 de outubro de 2015

AS LETRAS SOBRE A PEDRA

Sabías que os romanos tamén celebraban o Día de Defuntos?  Eles realizaban unhas festas denominadas FERALIA nas que levaban aos mortos ofrendas. Fíxate neste texto do autor latino Ovidio:

"Estando os romanos entregados a longas guerras con belicosos exércitos, esqueceron a celebración dos Días dos Defuntos. Este esquecemento non quedou impune:...Contan -aínda que eu me resisto a crelo- que os nosos antepasados saíron das súas tumbas e comezaron a laiarse no medio do silencio da noite; e aseguran que a través das rúas da cidade e por amplos campos andaron ululando os espíritos sen forma, unha morea de pantasmas...

O ius imaginum era un curioso dereito exclusivo dos
cidadáns romanos patricios para erixir estatuas aos seus
parentes mortos, unha ofrenda aos Deuses Manes.
 ...Estes días as etéreas almas e os corpos que recibiron sepultura andan errantes; estes días as sombras dos mortos toman os alimentos que se lles ofrendaron... A este día denominárono Feralia porque se lles leva aos defuntos os honores debidos. Este é o último día para aplacar aos Manes."

Cuestións: 
1- Lembrades algunha comitiva de mortos que anden errantes polos camiños na nosa terra?  

2-Quen son os deuses Manes? Para responder a esta pregunta convén que lle botes unha ollada á unha inscrición funeraria en latín calquera xa que adoitaban estar encabezadas por tres letras: D. M. S. que significaba: Diis Manibus Sacrum (Consagrada aos Deuses Manes). Eran logo os espíritos dos familiares que ao morrer pasaban a ser considerados divindades protectoras da familia e da casa.


  3- Un pequeno traballo de investigación e tradución

QUE É A EPIGRAFÍA? A epigrafía (επι-γραφή: escrito enriba ou sobre "επι ") é o estudo das inscricións gravadas en pedra ou outros materiais permanentes como o metal, a ciencia de clasificalas no seu contexto cultural e data, explicándoas e vendo que conclusións se poden extraer delas.

3a) Quen está enterrado nas estelas que aparecen nas seguintes inscricións? Un home ou unha muller? Fíxate nas letras que suliñamos e nas formas verbais que veñen detrás:

HIC SITUS EST

HIC SITA EST

HIC SITI SUNT.


QUE É UNHA ESTELA?  A Estela é un monumento funerario colocado verticalmente no lugar onde estaba unha tumba. Lembran ao defunto nunha inscrición commemorativa. Adoitan levar como encabezamento as letras D.M.S. 


OS TEXTOS DAS ESTELAS: As inscricións funerarias denominadas estelas constan das seguintes partes normalmente:

-Invocan aos Deuses Manes ( D. M. S.)

-Nome do defunto

-Idade con que morreu.

-Persoa/s que erixe/n o monumento: F(aciendum)C(uravit).


-Fórmula final: H.S.L. e/ou o desexo de despedida coa tamén coñecida fórmula S.T.T.L. "Sit Tibi Terra Levis" (Que che sexa a terra lixeira)ou outra máis sinxela H. S. S:"Hic Siti Sunt" (aquí están sepultados)

Vexamos un par de exemplos dunha estela:

D(is) M(anibus) S(acrum) / Consagrada aos Deuses Manes
SENT(io) SACOMIO / Sentio Sacomio
ANN(orum). VIIII. SEN(tia) / de 9 anos de idade. Sentia
LUCROSA FILIO /  Lucrosa ao seu fillo
PIENTISSIMO F(aciendum) C(uravit) / piadosísimo  mandouna facer.
H(ic) S(itus) E(st) S(it) T(ibi) T(erra) L(evis) Aquí está enterrado, Que che sexa a terra leve!

D.M.S   Consagrada aos Deuses Manes
L(UCIO) IULIO   Lucio Xulio
AMOENO.          Amoeno
ANN(OS) XXXIIII              Viviu 34 anos
H(IC)    S(ITUS)   E(ST). Aquí está enterrado.
STTL Que a terra che sexa leve.
CASIA AMOENA Casia Amoena
FILIO PIISSIMO para o seu moi piadoso fillo
FECIT mandouna facer.

A estrutura ou partes da inscrición na estela pode sufrir cambios na orde de colocación como ocorre no  caso da estala anterior no que as fórmulas H(IC)  S(ITUS)   E(ST)  e STTL  están no medio do texto en lugar de aparecer ao final.  Poñamos outro exemplo. Fíxate nos cambios de colocación que se dan na seguinte estela... quen será o defunto?:


D(is) · M(anibus) · S(acrum) / Consagrada aos Deuses Manes
AURELIA · FLAVIA /     Aurelia Flavia
LUCIO · MU                 para Lucio Murene
RENE · M(arito) · S(uo) / o seu marido.
H(ic) · S(itus) · E(st) · AN(n)o(rum) · XXXVIII / Aquí está enterrado de 38 anos.
S(it) · T(ibi) · T(erra) · L(evis) Que a terra che sexa lixeira.



4) Das distintas partes que habitualmente presenta unha inscrición nunha estela, cales son as que aparecen nestas dúas lápidas romanas atopadas en Galicia?

URBANILLA ANNORUM XXV. (A Estrada)

CUM QUI VIXIT ANNOS XVIII (Lugo)

Os mortos tamén falan
O costume romano de enterrar (in humus: inhumar) era máis frecuente entre as persoas de posición, aínda que normalmente se facía unha incineración (in cinis) previa e logo se enterraban as cinzas onde se colocaban unha estela. En non poucos casos a inscrición dirixíase ao que estaba a ler, son as lápidas parlantes, como se os espíritos dos mortos falasen cos vivos. Fixádevos nesta inscrición dunha lápida parlante:

UT, QUI LEGIS DICAS: "SIT TIBI TERRA LEVIS" (Lugo)
"Para que ti, que les, digas "Que che sexa a terra lixeira"


Para saber máis
 5-  Esta primeira entrada terá unha continuidade, pero para coñecer máis estelas imos a tres casos moi coñecidos da cidade de Mérida. Grazas a estas tres inscricións funerarias coñeceremos á rapaza da vosa idade Lutatia e a taberneira Sentia Amarantis.  Que nos podes contar acerca delas?

6- O caso da Estela de Santa Comba. Investiga onde, como foi atopada e cal é a información que aporta esta singular estela.



luns, 26 de outubro de 2015

COSMOGONÍA (I): O CAOS E XEA

Seguindo a Hesíodo (autor grego do século VIII a. C.) e a Ovidio (autor latino do século I a.c.) que foron dous autores que quixeron organizar os relatos da mitoloxía grega, imos comezar o noso relato de mitos pola COSMOGONÍA, é dicir, o comezo ou  a orixe do Cosmos (*Cosmos- un universo ordenado/ e -gonía: a orixe ou o comezo).

Lembrade a Mitoloxía grega pasa por ser unha das máis orixinais do mundo por:

- Estar bastante ben conservada.
- Manifestar certa complexidade.
- Entender a Cosmogonía dun xeito distinto a outras moitas mitoloxías.

Como contaban o comezo do mundo os antigos gregos aos seus fillos? Deste xeito imos dar principio nós ao relato. 

Hesíodo autor da Teogonía.
O noso relato debe seguir a lectura atenta das palabras da Teogonía de Hesíodo:

ἤτοι μὲν πρώτιστα Χάος γένετ’·

"En principio existiu o Caos..."



O concepto de Caos

 Vén do grego antigo Χάος, ‘espazo que se abre, ou ‘fenda’,  procede do verbo χάω, que en formas derivadas significa ‘boquexar’, ‘abrirse unha herida’ ou ‘abrirse unha caverna’.




Pero como era o Caos? Para responder iremos ao texto latino de Ovidio que nos primeiros versos da súa Metamorfoses di:


Ante mare et terras et, quod tegit omnia, caelum
unus erat toto naturae vultus in orbe,
 quem dixere Chaos, rudis indigestaque moles…
                                                              
    "Antes do mar e das terras e do ceo que todo o cobre,
 a natureza tiña un só aspecto en toda a súa extensión,
 á cal chamaron Caos, unha mole confusa e revolta..." 

                                               As metamorfoses, I ( 5-7) Ovidio

CUESTIÓNS

1-Segue  lendo o texto de Ovidio e procura unha boa definición do Caos:

...quem dixere Chaos, rudis indigestaque moles
nec quicquam nisi pondus iners congestaque eodem
non bene iunctarum discordia semina rerum.
Nullus adhuc mundo praebebat lumina Titan,..  10

 ...a cal chamaron Caos, unha mole confusa e revolta
un peso inerte e máis nada, no mesmo lugar concentrada
a semente aínda en conflito das cousas non ben compactas.
Aínda ningún Titán fornecera de luz aquel mundo... 10

sic erat instabilis tellus, innabilis unda,
lucis egens aer; nulli sua forma manebat,
obstabatque aliis aliud, quia corpore in uno
frigida pugnabant calidis, umentia siccis,
mollida cum duris, sine pondere, habentia pondus.   20

...así era unha terra inestable, as augas innavegables
un aire carente de luz; no seu estado nada duraba,
todos contra todos loitaban porque nun mesmo
ser combatían frío e calor, humidade e secura,
brandura e dureza, o que non ten peso co que ten gravidade.  20


Todo era, pero non había nada, todo estaba nun completo desorde, o Caos. Logo naceron os deuses para organizar a natureza á que chamaron Cosmos (o universo en orde).

2- Redacta un texto no que describas o Caos, ese aspecto primixenio que presentaba a Natureza.

3- Investiga como evolucionan, segundo Hesíodo, as relacións entre Xea e Urano e os problemas que se lle presentan a Xea á hora de nacer novas criaturas. Redacta un texto narrando brevemente ditos procesos.


A PRIMEIRA DEUSA, XEA.
Xea, unha masa enorme de terra que se foi acumulando e que ía xirando na completa escuridade do Caos, comeza a latexar e logo a soñar. Soña cunha criatura que a acompaña na súa tremenda soidade e unha  enerxía vital, a forza invisible de Eros, provoca nela o desexo de enxendrar un fillo das súas mesmas dimensións.
Nace así Urano (ao que logo os homes chamarán o ceo estrelado), e aquela criatura medrou e medrou no colo da súa nai ata se converter nun ser tan grande como ela e logrou abarcala cos seus brazos.

3- Investiga como evolucionan, segundo Hesíodo, as relacións entre Xea e Urano e os problemas que se lle presentan a Xea á hora de nacer novas criaturas. Redacta un texto narrando brevemente ditos procesos. Como axuda colocamos a continuación un texto da Teogonía:

" Pois ben, cantos naceron de Xea e Urano, os fillos máis terribles, estaban irritados co seu pai desde sempre. E cada vez que algún deles estaba a punto de nacer, Urano retíñaos a todos ocultos no seo de Xea sen deixarlles saír fóra e se gozaba cinicamente coa súa malvada acción. A deforme Xea, a piques de reventar, queixábase no seu interior e urdiu unha cruel artimaña. Producindo axiña un tipo brillante de aceiro, forxou  unha enorme fouce e logo explicou o plan aos seus fillos..."

4- Seica Urano ao atentar contra el os seus descendentes  maldiciunos berrándolles o verbo grego: "titanomai". Non esquezas no relato que coa palabra Titáns e Tinánides denominamos aos primeiros descendentes de Xea e Urano. Cales eran os seus nomes? Como emparellaron?  

5-Quen son as Erinias (denominadas Furias en latín)? 

6-Finalmente investiga como nacerá Afrodita. Por se che serve de axuda na túa investigación, "afros" en grego significa escuma.
 
7-    O Caos, Xea e Urano permanecían nunha completa escuridade. Cando cres que aparecen neste relato Selene (lúa) e Helios (sol)?  

8- Os Ciclopes e os Hecatonquiros, de quen veñen sendo fillos? Fai unha breve descrición destes seres baseándote na etimoloxía destes dous nomes.  Que era o Tártaro? Que relación ten cos seres antes citados?

xoves, 15 de outubro de 2015

CAL É A LINGUA NAI DO LATÍN E DO GREGO?

Dende a India a Fisterra encontramos basicamente unha mesmas palabras para denominar o lobo, a raposa, o oso, o cervo e o porco (polo tanto o mundo da caza); unhas mesmas palabras para denominar o boi, a ovella, a cabra, o leite, se acaso os ovos (é dicir, a gandeiría); unhas mesmas palabras para denominar o queixo, a lá, o mel, o sal, o carro, o xugo e a fariña( é dicir, a agricultura); igual acontece co ouro, a prata, o cobre( metarlurxia), co cabalo e co can(animais domésticos), co arco e coa machada (armas), co salmón e co barco, pero non co mar (navegación fluvial). pero, en cambio, non hai parecido ningún entrea as respectivas maneiras de nomear o mar, o león, o tigre e o camelo.

Como explicar tantas coincidencias?

Todos estes pobos que habitan tan amplo territorio teñen linguas que proceden dun único pobo prehistórico:o indoeuropeo.

No mundo hai, se simplificamos e atendemos a súa orixe por continentes, cinco grandes grupos de linguas:

A familia INDOEUROPEA, as linguas euroasiáticas entre as que se atopa o latín e a nosa, o galego.

AS OUTRAS GRANDES FAMILIAS LINGÜÍSTICAS DO MUNDO:

A familia BANTÚ ou de linguas africanas, nas africanas, debemos separar as do centro e sur das do norte que pertence a outra familia.

A familia CAMITO-SEMITA entre as que se atopa o hebreo e o árabe, situadas no norte de África e a parte de Asia próxima ao Mediterráneo.

A familia SINO-AUSTRINA con linguas como o chinés e o xaponés en Asia e todas as de Oceanía.

A familia AMERINDIA das linguas do continente americano quechua, azteca, guaraní...

Un comunicado da Federación Internacional de Tradutores no Día Internacional da Tradución (30 de setembro)vén moi a conto:

"O noso planeta é rico na diversidade lingüística. As aproximadamente seis a sete mil linguas faladas en todo o mundo son o depósito da nosa memoria colectiva e o patrimonio intanxible. Pero a diversidade lingüística e cultural que ofrecen está baixo a ameaza: o 96% destas linguas son faladas por só o 4% da poboación mundial e centos de elas axiña se perderán para sempre.

Observa o mapa das zonas do planeta con maior diversidade lingüística e con maior perigo de desaparición de idiomas. A súa ubicación no planeta fainos reflexionar sobre as causas e os causantes da perda desta diversidade. 

                 Só en oito países do planeta se conservan o 50% das linguas existentes no mundo.

A UNESCO e as Nacións Unidas pediron aos seus Estados Membros apoiar e protexer a variedade de linguas que se falan polos pobos do mundo. A Declaración Universal da UNESCO sobre a Diversidade Cultural, adoptada en 2001, establece que "a diversidade é tan necesaria para a humanidade como a biodiversidade para a natureza". O seu exdirector, Federico Mayor Zaragoza, dixo: 

"Se perdemos a diversidade cultural, perdemos a maior riqueza que temos".

CUESTIÓNS:
Procuremos unha boa definición para este concepto. O indoeuropeo é...
Chámase indoeuropeo común, ou simplemente indoeuropeo (abreviado habitualmente como IE) a unha lingua prehistórica reconstruída a partir da comparación entre as linguas antigas e actuais das que estas proveñen. O indoeuropeo, que nunca foi escrito, é a lingua suposta que está nas orixes de todas as linguas indoeuropeas. O método que permitiu reconstruír esta protolingua repousa esencialmente sobre a lingüística comparada.

 Imos realizar algunhas reflexións máis despois de ver o vídeo:


Quen é o avó do galego

Que significa Gallaecia?

Que significa a palabra idioma?

De quen depende conservar a diversidade lingüística do mundo?


venres, 9 de outubro de 2015

QUE VÉN SENDO UN MITO?

LECTURA  
Mito é unha palabra grega aplicada a calquera tipo de relato, tanto ás alegorías de Platón, como ás fábulas de Esopo, pero o termo especializase ao designar narracións dunha época ideal transmitidos por tradición oral inicialmente, en todo caso de época remota e imprecisa, cuxos protagonistas son seres divinos ou semidivinos.


Hoxe consideramos mitos:

O mito propiamente dito (μύθος): protagonizado por deuses relacionado coa relixión. O exemplo máis evidente o mito cosmogónico do principio do mundo.

A lenda heroica (ἔπος): relatos protagonizados por heroes ou semideuses sendo estes dunha orixe e natureza diferentes aos dos relatos de deuses. Son feitos históricos deformados, chegando estes a relatar acontecementos pertences ao segundo milenio a. C. Un exemplo serían os Heraclidas, considerados os derradeiros heroes, por ser o seu relato o que tivo menos tempo para cargarse de elementos inverosímiles.

O conto popular (λóγος): relatos que en orixe non teñen nada que ver coa mitoloxía pero que se incorpora a esta porque se diviniza o seu protagonista. Un motivo como a esposa que espera ao seu home ausente e asediada de pretendentes é o que se incorpora na lenda de Odiseo.

Penélope, asediada polos pretendentes e observada por Odiseo.

MITO E HISTORIA

Unha parte importante da mitoloxía semella ser historia máis ou menos desfigurada, especialmente na lenda heroica existe unha certa veracidade. Segundo Julia García Moreno hoxe contamos con máis recursos por ver se podemos a través da mesma reconstruír o pasado ao que fai referencia (no caso da guerra de Troia comprobaremos que é posible afirmar isto moi sucintamente). O mito en todo caso non é historia. A historia vén despois do mito…


MITO, LITERATURA, FILOSOFÍA E ARTE

Mito e tradición titula Julia García Moreno, unha parte da súa introdución á tradución de Apolodoro, un dos compiladores de mitos do século II a. C.

Homero, un aedo cego ( hai quen dubida da súa existencia)
 En Grecia non hai nada máis tradicional que o mito. As súas raíces de entrada están na época micénica. Na súa esencia está a súa forma de transmisión: a tradición oral.

Os seus cantores eran os Aedos transmisores profesionalizados que culminan na figura (de dubidosa existencia para algúns) de Homero coas primeiras obras escritas en occiente: A Ilíada e a Odisea. Obras da épica que relatan mitos.

Un proceso de evolución de séculos...
Existe unha verdadeira poética mitolóxica rica expresión oral e plástica que a partir da época escura, desaparecida a época micénica vai perdendo o seu carácter oral de relato tradicional (e individual o que dá pé a versións e adaptacións do relato) ata entrar na literatura: na épica, lírica, no drama ou mesmo no pensamento filosófico, un camiño do mito ao logos, do tempo/espazo mítico ao tempo/espazo real, como comenta Ricardo Olmos no seu traballo "Mito e ritos en Grecia".

No momento que se converte en escrita comeza a súa fosilización garantindo a súa conservación e permitindo unha recreación e dando pé á vez a interpretacións (un sentido, unha xustificación) diversas en función da época/sociedade que os lea.

Se cadra unha das primeiras interpretacións veu dada polos filósofos que lles dan un valor alegórico: a forza cósmica do Amor (Eros) era un neno alado con coroas de flores que aluden a súa capacidade fecundadora ou con cintas para atar aos mortais, esta interpretación foi provocada pola personificación que dende moi antigo se viña facendo de conceptos abstractos como a Fortuna ou o Soño ou a mesma Morte (Thánatos).

Un marcado antropomorfismo da mitoloxía e dos seus deuses que vai ter continuadas formulacións estéticas plásticas cada vez máis próximas ao mesmo ser humano: home/muller.

O mito na literatura é frecuentemente usado como argumento probatorio, como modelo a seguir (desde os códigos de conduta ata fines políticos).

Mito e razón. Os chamados mitos platónicos son mitos no sentido etimolóxico non de feito.
Mito filosófico da caverna de Platón

No século IV. A C. se estaba xa deixando de crer… mito era fórmula de sociedade remota e primitiva…hai outra fórmula de coñecemento a racional, (corrente que comezara dende o VI a. C.).

Pero o mito ten outra característica: a flexibilidade para adaptarse. De aí o salto á traxedia no século V a. C. outro gran invento grego (mito versus os inventos do logos: olimpíadas, teatro, filosofía, arte plástica…)

No IV virá a humanística e a literatura mitolóxica fundamental… (Isócrates) e logo Alexandría dos Tolomeos. De aí pasará cara a Roma (poetae novi). O mito canto máis se desprende do sentido relixioso máis ten de motivo estético, cousa que se mantén ata os nosos días.

Mito e arte. En cerámica, templos e estatuaria non eran considerados ata hai moi pouco tempo unha Hai mitos que só coñecemos pola plástica, outros que datamos grazas a ela.
lectura diversa dos mitos. Pero Carl Robert é o primeiro en marcar as diferenzas e autonomía da linguaxe oral da figurada que utilizan cadanseu as súas leis. Como exemplo moi coñecido, o vaso de "françois" no que Clitias 570 a. C. recrea personaxes distintos dos homéricos nas carreiras dos funerais de Patroclo.

CUESTIÓNS:
Lembrando o que é máis importante:

Como definirías un mito?
Que tipos de mitos podemos diferenciar polo seu contido?
O mito é historia, que relación teñen?
Quen son os aedos? Que sabes de Homero?
Que lle pasa ao mito ao perder o seu carácter oral?
Define o paso do mito ao logos filosófico.
En que xénero literario se instala cara o século V a.C.?
Por que é tan importante a expresión plástica dos mitos?
Que lle ocorre ao mito finalmente?
Que dúas compoñentes se fusionan na mitoloxía grega? Que características esenciais destacarías en cada unha desas compoñentes?

LEMBRA: Por que é orixinal a mitoloxía grega?

Por conservarse dun xeito tan completo.
Pola complexidade dos seus contidos.
Por entender a cosmogonía dun xeito diferente ao común noutras moitas mitoloxías.

xoves, 8 de outubro de 2015

Sócrates e a escritura

OS SOPORTES DA ESCRITA

Nas distintas sociedades que inventaron e que desenvolveron logo un sistema de escritura, tiveron que botar man de diversos soportes para que os escritos permanecesen no tempo. Unha panorámica sobre estes soportes e unha opinión dun gran filósofo da Antiga Grecia chamado Sócrates serán o obxecto desta entrada.

Tipos de soportes ao longo dos tempos:

As Pedras da Prehistoria.

Escrita cuneiforme en arxila cos Sumerios.

O papiro de Exipto.

As taboíñas de cera cos romanos

O pergamiño na época medieval.

O papel da China á Imprenta.


Podes ver estos vídeos sobre os soportes das letras na antiguidade clásica:












Platón, discípulo do famoso filósofo Sócrates, narra así a opinión contraria a escritura do sabio grego:


SÓCRATES:  Teño que che contar algo que oín dos antigos, a pesar de que a súa verdade só eles a saben. Por certo que, se nós mesmos puiderámola descubrir, seguiriámonos ocupando aínda das opinións humanas?

FEDRO:  Preguntas algo ridículo. Pero conta o que dis haber oído.

SÓCRATES – Pois ben,oín que había por Náucratis, en Exipto, un dos antigos deuses do lugar ao que creo que está consagrado o paxaro que chaman Ibis. O nome de aquela deidade era o de Theuth. Foi este quen, primeiro descubriu o número e o cálculo e, tamén, a xeometría e a astronomía e,ademais, o xogo de damas e o de dados, e, sobre todo, as letras. Daquela era rei de todo Exipto Thamus, que vivía na grande cidade da parte alta do país, que os gregos chaman a Tebas exipcia, así como a Thamus chaman Ammón. A el achegouse Theuth, e mostrándolle as súas artes,  dicíalle que debían ser entregadas ao resto dos exipcios. Pero Thamus preguntoulle cal era a utilidade que cada unha tiña, e, conforme llas  ía minuciosamente expoñendo,  aprobábao ou desaprobaba, segundo lle parecese ben ou mal o que dicía...

Pero cando chegaron ao das letras, dixo Theuth: “Este coñecemento,oh rei, fará máis sabios aos exipcios e de máis memoria, pois se inventou como un fármaco da memoria e da sabedoría”. Pero el respondeu: “¡Oh artificioso Theuth! A uns  élles dado crear arte, a outros xulgar que dano ou proveito aporta aos que pretenden facer uso dela.  E agora ti, precisamente, pai que es das letras, por apego a elas,  atribúelles poderes contrarios aos que teñen. Porque é obvio o que producirán nas almas de quen as aprendan, ao descoidar a memoria, xa que, fiándose do escrito, chegarán ao recordo desde fóra, a través de signos alleos, non desde dentro, desde eles mesmos e por si mesmos. Non é, pois, un fármaco da memoria o que atopaches, senon un simple recordatorio.  Aparencia de sabedoría é o que ensinas  aos teus alumnos, que non verdade. Porque tras escoitar moitas cousas sen aprendelas, parecerá que teñen moitos coñecementos, sendo, ao contrario, na maioría dos casos, totalmente ignorantes, e difíciles, ademais,  de tratar porque acabaron por se converter en sabios aparentes en lugar de sabios de verdade”.


CUESTIÓNS

Resume coas túas palabras a opinión que tiña Sócrates sobre a escritura e os seus efectos sobre os homes.

A HISTORIA E OS NOSOS NOMES

Os nomes da clase teñen unha orixes etimolóxicas que, ademais do seu significado concreto, nos indican que o noso pasado determina dalgún xeito o presente a través dos nomes que usamos, que usaron e que usarán as nosas familias.

Un dicionario dos máis completos sobre a onomástica en galego
1º/Intentar determinar cal é a porcentaxe de nomes de orixe grega, cantos de orixe latina e que porcentaxes presentan outras orixes ( grega, latina, hebrea, xermánica, eúscara...) contribuirá a que teñamos unha idea más real da importancia deste proxecto de investigación que poñemos en marcha.

Podes consultar a orixe do teu nome e dos restantes nomes da túa clase de 3º da ESO  tamén aquí.

2º Procurar as diversas causas ou  razóns a como os nosos nomes nos remontan ao pasado histórico e cultural. Por que poñemos aos nosos fillos /as determinados nomes?

INTRODUCIÓN Á MITOLOXÍA


Comezamos o curso botando unha ollada cara o que pode ser a primeira e, se cadra, a máis grande e orixinal das creacións da Grecia Antiga: o mito. Logo virán outros magníficos aportes á cultura occidental europea e á universal como a filosofía, o teatro, as olimpíadas, a arte... Entramos logo no mundo da mitoloxía despois de ler a anterior entrada: UN ESPAZO QUE CONDICIONA O MITO.

A mitoloxía grega pasa por ser unha das máis fermosas, ademais das máis completas, orixinais e mellor coñecidas e estudadas do mundo. Por iso preguntámonos inicialmente:

Que debemos saber antes de ler mitos?



 MITOLOXÍA GREGA E RELIXIÓN

 A mitoloxía mantén coa relixión grega unha vinculación dificilmente separable. Podemos dicir que a mitoloxía en principio era relixión.

O estudoso e autor literario Robert Graves deixou dito na introdución ao seu trabalo sobre os Mitos Gregos: “Un estudo da mitoloxía grega debería comezar cunha análise dos sistemas políticos e relixiosos que prevalecían en Europa antes da invasores procedentes do norte e do este”

Estes invasores son os pobos indoeuropeos que, procedentes do centro de Europa, se farán donos axiña ao longo do II milenio antes de Cristo dos territorios da antiga Hélade, tras provocar a caída dunha gran civilización, a civilización cretense de orixe mediterránea. 

Entrada polo norte das primeiras invasións indoeuropeas en Grecia.

DÚAS COMPOÑENTES NA RELIXIÓN GREGA
1ª) Ctónica ou Mediterránea: centrada nas divindades da fertilidade da terra propia dos pobos agrarios do Mediterráneo.

2ª) Olímpica ou Indoeuropea: de deuses celestiais e guerreiros, traída á Hélade polos invasores do Norte e do Este.

A relixión na antigüidade era un fenómeno ligado intimamente tamén ao propio goberno das comunidades primitivas.

Antes de continuar debemos saber que:


- matriarcal: –mater “nai” + arkhé: goberno, mando, poder.

- patriarcal: -pater “pai” + arkhé: goberno, mando, poder.


J.García Lopez no seu estudo sobre a Relixión Grega di: “O encontro dunha civilización de tipo patriarcal e pastoril cunha civilización matriarcal e agrícola presidiu e determinou o desenvolvemento das grandes civilizacións de Exipto e Anatolia, Mesopotamia e Xudea. A elas hai que engadir a civilización grega”


A DEUSA NAI NEOLÍTICA

Nunha primeira fase todos os pobos primitivos tiñan unha visión máxica do mundo e adoraban ás forzas da natureza (o raio, a chuvia, os ríos…).
Aparece logo o culto ás pedras sagradas como símbolo da divindade que despois se identifica con animais sagrados como o touro, o cabalo, a aguia… Este último aspecto pervive na mitoloxía grega cando asocia, por exemplo, Atenea á curuxa ou o cabalo a Poseidón. Máis tarde os deuses adquiren aspecto humano.

Toda Europa Neolítica adoraba á Deusa Nai e non había deuses pois non se introducira aínda o concepto da paternidade. Os grandes misterios asociados a ela a morte e a creación da vida. O non asociar fenómenos como facer o amor co nacemento. A Deusa Nai, unha deusa fértil que se representa frecuentemente embarazada e con atributos femininos moi marcados. É a deusa “de amplos peitos” que logo cantan Homero ou Hesíodo.

“ Vou cantar á Terra, nai universal de sólidos alicerces, a máis augusta, que nutre no seu chan todo canto existe. Canto camiña pola divina terra ou polo mar ou canto voa, aliméntase da túa exuberancia. Por ti vólvense prolíficos e frutíferos, soberana, de ti depende dar a vida ou quitárllela aos homes inmortais”
Himnos Homéricos, XXX.


Aínda que había lugares nos que a deusa branca era deusa da morte, a deusa que residía nunha cova tiña a maternidade como o seu principal misterio. A lúa era un símbolo asociado. As tres fases e o declinar do ciclo estacional contribúen a crear tríadas de deusa.

Unha vez admitida a relación coito-parto a posición relixiosa do home mellorou, deixouse de asociar aos ventos ou aos ríos a preñez das mulleres. A raíña da tribo matriarcal escollía un amante anual que sería o rei ata o seu sacrificio ritual da fertilidade ao rematar o ano no inverno, que se cría se reencarnaría nunha serpe.

Logo virá unha etapa na que os mozos eran substituídos por animais no sacrificio. Pero o poder era matrilineal.


A CIVILIZACIÓN MEDITERRÁNEA CRETENSE ou MINOICA

No III milenio a.C. de orixe descoñecida a civilización cretense sería o máximo expoñente da cultura mediterránea previo a aparición dos indoeuropeos na terra da Hélade.
De indubidable pegada na relixión grega posterior. Unha sociedade matriarcal, relixión panteísta que vía o natural como algo divino, de deusas femininas que poboaban ríos, bosques e montes e unha deusa Nai, fonte de vida, asociada a diversos animais como a serpe ou o touro.

A RELIXIÓN INDOEUROPEA

O elemento indoeuropeo introduce en Grecia unha relixión que reflicte unha sociedade patriarcal, nómada, guerreira e un deus da luz e do día, das tormentas e fenómenos celestes, ademais dunha deusas virxes e guerreiras, seres libres da natureza. Son seres antropomorfos, dominan as forzas da natureza sen confundirse con elas.

Comeza así un proceso de fusión. O sometemento da poboación preindoeuropea, a destrución da civilización cretense e a instalación do reino dos Aqueos en Micenas pode percibirse en determinados mitos e a evolución da relixión grega produto da fusión das dúas compoñentes relixiosas a do mediterráneo e a dos indoeuropeos.



O SINCRETISMO DA RELIXIÓN DA ANTIGA GRECIA

Un exemplo de sincretismo ou fusión das dúas compoñentes (mediterránea e indoeuropea)

Di Robert Graves que un acontecemento como que a antiga deusa da Sabedoría, Metis embarazada de Zeus, fose tragada por este e que logo da cabeza do deus nacese Atenea pode asociarse á aparición dos aqueos, primeiros invasores indoeuropeos no segundo milenio (do 1800 a. C. en diante) que debilitaron a tradición matrilineal. Atenea era a filla partenoxénica de Metis, a máis nova da Tríada encabezada pola súa nai. Zeus tragou a Metis, é dicir, os aqueos suprimen o culto a deusa atribuíndo toda a sabedoría a Zeus, deus patriarcal, pero manteñen os templos de Atenea a condición de que os seus adoradores acepten a soberanía de Zeus.

Nacemento de Atenea da cabeza de Zeus.


Ártemis de Éfeso
Efectivamente a configuración do Olimpo de deuses gregos é produto da fusión das dúas compoñentes. Que Zeus sexa o Deus Supremo, deus do raio e do tormentas, non impedirá certa equidade, por exemplo, no número de deusas e deuses ou no gran poder que aínda conservan. Todos os deuses terán atributos animais, un elemento mediterráneo.

Fronte a deusas feraces e fértiles como Deméter, Hera ou Afrodita, haberá deusas indoeuropeas en canto a que son celosas da súa virxinidade e guerreiras como Atenea ou cazadoras como Artemisa, aínda que iso non impedirá a existencia dunha Artemisa como a de Éfeso dotada de numerosos peitos que é claramente unha deusa con marcado carácter mediterráneo, unha mostra máis da complexidade e evidencia do sincretismo na mitoloxía grega.



CUESTIONARIO:
Que dúas compoñentes atopamos fusionadas na relixión/ mitoloxía grega?
Cal é a máis antiga?
Indica as características de cada unha destas compoñentes.
A partir de cando se produce un fenómeno de fusión ou sincretismo?
Explica con algún exemplo ese proceso de fusión.

Indica agora cal destes trazos é mediterráneo e cal é indoeuropeo:
Atenea é unha deusa virxe da guerra e o seu animal é a curuxa.
Afrodita ten un amante chamado Adonis que morrerá…
Dioniso é un mozo deus do viño que nacía e morría anualmente.
Hera é a deusa de ollos bovinos ou de vaca.
Ártemis é unha deusa cazadora e virxe, pero o seu símbolo é unha lúa .
Hermes nace nunha cova no monte Cilene igual que Zeus.

Zeus ten innumerables amantes, divinas e mortais.

O ESPAZO DA CULTURA CLÁSICA

Unha das primeiras reflexións que debemos facer no comezo do curso é ata que punto coñecemos a Xeografía do Mediterráneo. Nesa reflexión ou revisión xeográfica imprescindible non debemos deixar de incluír a nosa península, partindo de onde nós estamos, no seu extremo máis occidental. Desde Fisterra chegar ata Xerusalen ou a Siria pasando polas penínsulas ibérica, italiana e grega, as costas de Turquía e da antiga Fenicia e o norte de África abarcando dende o delta do Nilo ata o estreito de Xibraltar.

Cuestións:

1- Debuxa de memoria este mapa e logo comproba e contrasta os teus coñecementos dos espazos referidos cun mapa coma este:



UN ESPAZO QUE CONDICIONA O MITO: GRECIA 


A Antiga Hélade ou Grecia era un territorio distinto do Estado Grego moderno. Ademáis da zona continental e a península do Peloponeso, ademais das numerosas e da gran variedade das illas, estaba a Grecia Colonial de Asia Menor que hoxe é a costa de Turquía e outros moitos puntos diseminados polo Mediterráneo, especialmente no sur de Italia, que se denominaba a Magna Grecia.




Este espazo e os que o habitaron nun longo proceso de accións e reaccións seculares, pola orografía (Grecia é o segundo país máis montañoso de Europa) e outras circunstancias provocaron a creación de numerosos estados independentes (con distintas leis, gobernos, moedas, medidas...) pero que conservaban entre si un vínculo moi especial que lles daba a todas estas cidades-estado certa unidade. Os dous elementos comúns a todas elas que permiten falar desa unidade eran: a Lingua e a Relixión.



Delfos

Citemos como exemplo deste elemento de unión da cultura grega como é a relixión dous santuarios aos que acudían todos os gregos, ben en caso de conflitos ou problemas de todo tipo, o santuario de Delfos, (considerado o embigo do mundo e onde estaba o oráculo de Apolo, deus da luz e a beleza masculina, asentado sobre un antigo culto á Gran Deusa, onde unha sacerdotisa "a pitonisa" en transo pronunciaba as respostas enigmáticas que os romeiros solicitaban) e logo,  cun sentido máis pacífico, o santuario de Olimpia (lugar de celebración dos Xogos na honra de Zeus, deus do raio, onde sabemos que con anterioridade tamén había alí un culto a unha deusa, Hera, que manterá o seu culto a carón do Templo do pai dos deuses).


Ruínas do templo de Zeus, Olimpia.

O MARABILLOSO INVENTO DAS LETRAS

Inscrición rupestre dunha tribo india norteamericana do Lago Michigan

 Nesta viaxe  que imos realizar para falar da invención das letras, base da literatura, deberemos comezar por observar como se produce a Comunicación entre os seres humanos na Prehistoria. A escrita marca precisamente o comezo da historia  Do paso da oralidade dos berros e xestos á palabra. Da interpretación da realidade comunicada oralmente á pintura rupestre (como a do debuxo dunha tribo nómade india) ata a asociacións dos sons que emitimos para comunicármonos coa escrita e finalmente a  evolución da escrita ata chegar á Literatura xa na época plenamente histórica.

 Logo alfabeto grego ese gran invento que é a base do alfabeto latino que nós usamos, foi produto dunha evolución da escrita que nace na prehistoria.



INVESTIGA E DEFINE OS SEGUINTES CONCEPTOS CLAVES PARA O INVENTO DA ESCRITA:

I- SIGNOS SEN SON:

PICTOGRAMAS:

IDEOGRAMAS:



II- SIGNOS CON SON:

XEROGRIFOS (Exipto)

Podes ver esta historia sobre a Pedra da Rosetta e como se descifraron os xeroglifos ( no libro na páx 22.)








SILABARIOS (Micenas)

ALFABETO (Do fenicio ao grego e latino)


Outra versión:



 Cuestións:

Eran os chamados indoeuropeos un pobo ágrafo? Argumenta a resposta.

Que é un pictograma? En que se diferenza do ideograma?

Que é a escritura cuneiforme? Onde naceu?

Que dificultade atopamos cos ideogramas chineses?

Que  significa a palabra "xeroglifos"? Por que era secreta a escrita dos escribas? ( ten relación co uso da escrita por parte dos poderosos que se facía na antigüidade, por exemplo en Exipto a previsión das inundacións do Nilo por parte dos faraóns) Que peculiaridade ten un xeroglifo distinta dos ideogramas?

 Como se conservaron as inscricións en silabarios micénicos?

Que é un silabario?

Cal é o primeiro alfabeto creado polo ser humano? Que peculiaridades ten con respecto ao grego?

Aprende o alfabeto grego. Escribe o teu nome coas letras gregas.

Que unha taboíña de cera? E un stilum?

Que signinifica en orixe a palabra libro (liber)?




martes, 6 de outubro de 2015

APRENDENDO AS PRIMEIRAS LETRAS: OS ALFABETOS


Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος... 
          Nun principio era a palabra

Así escribían os gregos (seguen a facelo hoxe), imos comezar unha aventura da man das palabras e para coñecelas en orixe teremos que aprender a usar o alfabeto grego.


Antes de entrar a reflexionar de cómo o ser humano chegou a inventar ese sistema tan sinxelo e útil de comunicación, imos comprobar que é realmente doado de aprendelo:








CUESTIÓNS

1- Aprende de memoria as grafías do alfabeto grego. Podes facer prácticas aquí nesta páxina

2- Se te fixas no cadro comparativo dos alfabetos verás que en orixe, en Exipto, as letras do noso alfabeto foron inicialmente debuxos asociados a obxectos ou seres reais. Por exemplo, a letra A, alfa grega, era unha cabeza dun boi, ou a letra M a superficie da auga ondulada.  Realiza unha lista con dúas columnas unha co alfabeto grego e outra coa súa orixe.

3- Fíxate no camiño que percorreu o invento do alfabeto dende Fenicia ata chegar a Italia e converterse no alfabeto que usamos, o alfabeto latino. Descríbe sucintamente que terras e civilizacións percorre.