PENSAMENTO CRÍTICO: PROXECTO PERICLES E ASPASIA
• Trátase dun apartado práctico de investigación que promova o pensamento crítico, esencial para o debate, para a Oratoria. Na Unidade 0 introducimos o primeiro dos temas a traballar como proxecto ao longo do curso que terá aproximadamente 12 temas.
• Versará sobre: OS DEBATES DA ATENAS DE PERICLES E ASPASIA
• Imos traballar sobre un exemplo práctico de dous contrarios en loita.
PARTES DO TRABALLO
Son cinco apartados sobre os que temos que ir acumulando información para poder ter unha base de onde saian os argumentos que para o debate final imos necesitar.
• 1. O invento da democracia e a súa relación coa dialéctica e a filosofía. Filósofos gregos.
• 2. As contradicións da Democracia en Atenas.
• 3. Que sabemos de Aspasia en Atenas? Hetaira ou filósofa?
• 4. Que sabemos de Pericles? Político e amante.
• 5. As mulleres na Atenas Democrática (testemuñas), por exemplo, no teatro: Antígona, Lisístrata, Praxágora da Asemblea de mulleres, Medea, …
• Despois de investigar e de reunir información chegará o momento de pasar ao debate: Conclusión: UN DEBATE: Houbo unha rebeldía feminina na Atenas democrática?
• Para realizar o debate final deste proxecto seguiremos o esquema da dialéctica (tése, antítese e síntese). Estaremos moi atentos aos contrarios, ás contradicións existentes e para iso temos que investigar sobre a Atenas da Democracia e sobre algunas das personalidades máis coñecidas, tamén as descoñecidas daquela cidade no século V a.C:
Vaiamos logo ao século V a. C. a coñecer a Aspasia de Mileto (470-400 a.C.) para ver como se desenvolve e resulta fundamental a Oratoria na Atenas do século V a. C.
- ATENAS E AS MULLERES
Atenas presenta a día de hoxe unha imaxe impresionante por exemplo se miramos a acrópole con esa mármore branca do Partenón, o templo de Atenea e podemos pensar que ese era o aspecto que tiña na época da invención da democracia, pero a realidade era moi diferente: O templo estaba pintado, era outra cousa.
Tamén a concepción da igualdade que existía entre os homes, era ben distinta á que se aplicaba para as mulleres. Vivían practicamente encerradas nas súas casas e o rol que lles correspondía apartábaas da vida pública. Respondía ao papel de nais reprodutoras e de xestión da casa: tecido, comida, etc… De feito cando nacía unha muller na porta da casa colocábase un nobelo de lá, namentres que se era un home o que nacera o símbolo escollido era unha rama de oliveira.
ERA IGUAL O ROL FEMININO EN TODA A ANTIGA GRECIA?
• As mulleres en Esparta e outras cidades gregas de Asia Menor tiñan pola contra un estatus máis igualitario que en Atenas. Aínda que todas eran sociedades nos que seguían primando na muller a súa capacidade de ter fillos.
• Procurade saber algo da situación da muller en Esparta, en Lesbos ou en Mileto.
• ESTABLECEMOS POIS UNHA TESE INICIAL: Tivo que haber un movemento de rebeldía feminina na Atenas democrática.
• Asumimos este reto e argumentamos (algo esencial como son os razoamentos na dialéctica) a partir dun texto de Irene Vallejo, a escritora que no seu libro O infinito nun xunco (sobre a invención dos libros no mundo antigo) di:
“Quero imaxinar que houbo en Atenas unha corrente de rebeldía feminina da cal non nos fala ningún autor grego e que non figura nos libros de historia. Para rastrexar as pegadas deste quimérico movemento esquecido atrevinme a mergullarme nos textos e ler entre liñas. Aínda que nunca saberemos con seguridade se existiu, a suposición sempre me atraeu. Isto que vou exponer é só unha hipótese, pero fascíname.
As primeiras que se sublevarían serían as heteras, é dicir, prostitutas de luxo, as únicas mulleres verdadeiramente libres da Atenas clásica. Comparables nalgúns aspectos ás gueixas xaponesas, ocupaban un lugar ambiguo dentro da escala social, marcadas polas vantaxes e os inconvenientes da súa mala reputación vivían á intemperie, pero mantíñanse independentes. A maioría delas eran gregas nadas en Asia Menor e, polo tanto, sen dereitos de cidadanía. Na súa terra natal recibirán unha educación musical e literaria que Atenas lles negaba ás súas fillas. Obrigadas a pagaren impostos coma os homes, podían coma eles administrar os seus propios bens. Tiñan acceso aos circuítos da política e da cultura a través dos seus amantes. Non estaban sometidas á presión que soportaban as esposas atenienses, aínda que en troco estaban dobremente excluídas (por estranxeiras e mais por putas).”
cap. 65 páx. 173
CONSULTAR PARA COMEZAR A TRABALLAR NO PROXECTO:
Ver o vídeo e ir apuntando datos que nos interesen para preparar o debate. Ir agrupando os datos en cada un dos títulos do esquema:
1- Dialéctica, filósofos e Democracia
2- As contradiccións da Democracia en Atenas
3- Aspasia, filósofa ou hetera?
4- Pericles, político e amante.
5- As mulleres na Atenas democrática
Comecemos con este vídeo básico:
Logo debes ampliar con tres documentos, escoitándoos ou lendos con Un podcast e dous artigos cuxos enlaces están máis abaixo.
Aspasia e Xantipa: as máis criticadas
OUTRAS FONTES E DÚBIDAS POSIBLES
Seguramente habera neste proceso de investigación dúbidas e novas fontes para atopar datos que poden ser interesantes para o debate. Iremos tomando nota tamén tanto das dúbidas e das outras fontes de información para consultar co profesor e contrastar estas posibles novas vías de pescuda e recolleita de referencias válidas.
Finalmente podedes consultar (quen queira facelo) o seguinte vídeo máis extenso no que Irene Vallejo nos fala de Aspasia:
MODELO PARA VER COMO REALIZAR O TRABALLO
Imos facer unha pequena proba ou modelo de como traballaremos.
Partimos dunha tese: PERICLES Un escandaloso líder de Atenas (sobre textos de Irene Vallejo)
“Pericles estaba casado cunha muller “apropiada á
súa linaxe”, nai dos seus dous fillos. Pero a convivencia era
difícil e el rompeu o seu matrimonio para se unir con Aspasia, unha hetera nada
en Asia Menor. Case cinco séculos máis tarde, o historiador Plutarco transcribe
unha chea de insultos contra a subversiva primeira dama ateniense tomados de
textos da época, nos cales é tachada de impúdica, concubina con cara de cadela
e muller de bordel, entre outras lindezas.
Durante a maior parte da nosa historia, o matrimonio foi ante todo unha institución económica, unha fusión de intereses compartidos. Para os políticos gregos, mesmo na democracia, as vodas selaban alianzas entre grandes familias que mantiñan ben amarradas as rendas do Goberno. E os casamentos desfacíanse por motivos mercantís ou estratéxicos, cando había outro clan máis puxante con que emparentar. Pericles, en cambio, escolleu a Aspasia –unha estranxeira con mala reputación e sen pedigree- por un motivo absoluntamente ridículo: o amor. Plutarco di que os cidadáns contemplaban pampos como “ao volver da ágora, cada día a abrazaba e a bicaba docemente”
Cuestión: Que queren dicir as expresións en negriña? REPARAR NA IRONÍA do texto.
Logo procuramos unha antítese: ASPASIA, mestra de filosofía e oratoria. O que non dicían os díxomes era que a intelixencia de
Aspasia axudou a Pericles na súa carreira política. Sabemos pouco dela porque a
súa figura chegou envolta en incógnitas e maledicencia, pero ostextos dan a
entender que era unha auténtica oradora na sombra. Sócrates visitábaa cos seus
discípulos e gozaba da súa brillante conversa; mesmo chegou a chamarlle
“mestra”.
COMO PODEMOS SABER DA INFLUENCIA DE ASPASIA?
A DEMOCRACIA, AS MULLERES E O TEATRO NA ATENAS DO SÉCULO V a. C:
Non hai dúbida dos contactos de
Aspasia con determinados círculos de poder de Atenas (Pericles era o arconte ou
xefe de goberno), polo menos cunha parte ou quizás algo semellante a un
colectivo de homes democrático máis progresista, porque había, sen lugar a
dúbidas tamén, un sector reaccionario, contrario e inimigos destas “aperturas”. Desta situación que se produce nun período
de máis de 15 anos, ata a morte de Pericles 429 a.C. dinos Irene Vallejo:
“ É un misterio como utilizou (Aspasia) esa posición de inesperado protagonismo. Pero nese período sucede algo sen precedentes: os textos dos tráxicos, dos cómicos e dos filósofos comezan a discutir - ou ridiculizar- a extravagante idea da emancipación feminina, unha cuestión que antes desa época non mencionara grego ningún. Nestas décadas fulgurantes falou desde os escenarios Antígona, a moza que ousa desafiar ela soa a lei inxusta dun tirano en nome dos principios humanitarios, e Lisístrata, que en plena guerra ten a fantástica ocorrencia de se aliar coas mulleres do bando inimigo para organizar unha folga sexual conxunta ata que se asine a paz, e Praxágora, que, á fronte dun grupo de veciñas atenienses, suplanta os homes na asamblea e cos votos femininos instaura un réxime comunista e igualitario, e a rebelde estranxeira Medea.
Ninguén chega máis lonxe ca a Medea de
Eurípides. Imaxino o público de homes que enchería o teatro na mañá da
primeira representación, no ano 431 a. C. Cos ollos fixos no escenario,
engaiolados polo magnetismo do medo, contemplaron como unha muller agraviada
e vingativa desencadeaba o horror máis absoluto. Viron o innomeable: unha
nai asasinando os seus fillos coas propias mans para ferir o marido
que a abandonaba e a condenaba ao exilio. Escoitaron palabras absolutamente
novas. Medea falou en voz alta, por primeira vez, da furia e da anguria que
aniñaba nos fogares atenienses:
“ Nosoutras as mulleres somos o ser máis desgraciado. Empezamos
por ter que mercar un esposo con dispendio de riquezas e tomar un amo do
noso corpo, e este é o peor dos males. Separarse do marido é escandaloso para
as mulleres, non para os varóns. Cando eles se aburren na casa, saen a
distraerse. Non obstante, se facemos o mesmo, non nos deixan saír dicindo
que hai que coidar os fillos. Aseguran que, permanecendo na casa, as
mulleres evitamos perigos, mentres que o home, pobriño, ha de ir baterse á
guerra.”
Medea, en conflito co seu encerro e coa súa maternidade,
acaba dicindo que preferiría librar tres guerras antes ca parir unha vez soa.
• As mulleres do coro de Medea van abandonando a súa actitude modesta e atemorizada. Unha delas atrévese a dicir que as mulleres non deben quedar excluídas da filosofía, da política, dos razoamentos sutís e dos debates: “nós tamén posuímos unha musa que nos acompaña en busca de sabedoría”.
Cuestións: Fagámonos
preguntas
•
Serían Antígona,
Lisístrata, Praxágora e Medea realmente froito dalgún xeito de mulleres reais
da Atenas daquel tempo como Aspasia?
•
Procura saber quen foron buscando información sobre:
-
Lastenia de Mantinea e Axiotea de Fliúnte.
- Leoncia
- Hiparquia de Maronea
Para visualizar un exemplo nunha versión moderna das comedias de Aristófanes, Asemblea das mulleres: Repara no papel de Praxágora.
Ningún comentario:
Publicar un comentario