O galego, como ben sabedes é unha lingua romance ou neolatina, filla do latín e o 80% do seu léxico ten esta orixe. Outro tanto lle ocorre as outras linguas irmás do galego: portugués, castelán, catalá, francés, italiano, romanés... somos consecuencia da Romanización e posterior Latinización dunha gran parte de Europa.
No territorio que hoxe é Galicia falábanse diversas linguas que coa chegada dos romanos desaparecerán, aínda que parece que deixaron algunha pegada na lingua que falamos actualmente. Daquelas linguas prerromanas, anteriores aos romanos, só conservamos hoxe na península unha, o éuscaro, que, como seguro xa sabes, tampouco é indoeuropea.
Como outros idiomas o galego incorporou ademais palabras que non proceden do latín vulgar "vulgaris" ou común. Sabemos que na nosa península, e mesmo en Gallaecia, antes da chegada dos romanos había diversidade de linguas e estas inflúen dalgún xeito como linguas de substrato, primeiro no tipo de latín que se vai falar nestas terras e, máis tarde, na lingua romance. Despois da caída do Imperio Romano e da desintegración do mesmo influiría nas linguas romances resultantes a entrada dos pobos xermanos e tamén a dos árabes (linguas denominadas de superestrato), algo máis tarde, pero pouco antes de conformaren esas linguas distintas do latín na alta Idade Media.
O latín, en todo caso funciona coma un fondo caixón ao que acudimos cando precisamos unha nova palabra, un novo concepto. Vexamos un par de exemplos. A palabra coa que denominamos a un reprodurtor de imaxes en movemento foi bautizada no século XX como "video" que vén sendo a 1ª persoa do verbo ver en latín. Algo semellente ocorreu á hora de procurar un nome para os que navegan pola rede: "inter-nautas" un prefixo e un substantivo latinos. logo o latín a día de hoxe nos segue nutrindo de palabras e enriquecendo, non está tan morta como algúns a pintan e segue sendo esta magnífica chave coa que abrimos o mundo que é a lingua.
Por veces, ese labor de reelaboración de palabras vén da man do grego, especialmente nas terminoloxías científicas. Cómpre que nós, estudantes desta materia, recoñezamos que hai destas dúas grandes linguas de cultura e da Antigüidade Clásica nos idiomas que falamos habitualmente. Antes reparemos no proceso de transformacións das palabras.
AS PALABRAS PATRIMONIAIS.
as palabras de orixe latina entraron na nosa lingua en distintos momentos e de maneira diferente. Namentres o latín literario se mantivo como lingua de cultura de Occidente durante moitos séculos, ao mesmo tempo o denominado latín vulgar, lingua do pobo, ía transformándose e converténdose nas linguas románicas. na fase de xestación destas linguas neolatinas, transmitidas as palabras de oído e entre xentes sen coñecementos literarios foron evolucionando e asentando novas palabras populares ou patrimoniais de formas latinas como filium, noctem, pluviam pasaron a ser fillo, noite e chuvia.
CULTISMOS E PARES LÉXICOS
Unha vez consolidadas as linguas romances o latín clásico seguiría sendo usado nas escolas e clases cultivadas. Desta maneira cando unha persoa necesitaba un termo que non existía na lingua romance correspondente, tiraba do latín clásico para expresar ese concepto incorporando palabras denominadas cultas, palabras recentes que xa non van evolucionar ou evolucionan pouco con respecto aos étimos, ou palabras orixinarias, das que proceden: filial, nocturno, pluviómetro son palabras cultas ou cultismos. Este proceso de incorporación de cultismos ás linguas romances, que comezou aló polo século XIII na época de Afonso X o Sabio, non se detivo nunca e nos nosos días segue sendo unha fonte permanente de incorporación de novos vocablos. palabras como astronauta ou internauta, proceden daquel étimo latino "nauta" que significaba mariñeiro.As lingua romances está logo cheas de pares léxicos, un fenómeno bastante frecuente, ao poder convivir unha palabra patrimonial e unha culta, esta máis erudita, que proceden dun mesmo étimo latino:
Étimo latino / patrimonial / culta
auriculam/ orella auricular
calidum/ caldo cálido
strictum/ estreito estricto
recitare/ rezar recitar
SEMICULTISMOS
Os semicultismos son palabras que frearon a súa evolución por algunha causa e quedaron a medio camiño entre unha palabra patrimonial máis evolucionada e outra culta:
étimo latino palabra culta / semicultismo / patrimonial
plenum pleno preamar cheo
regulam regular regra rella
Logo o latín non é unha lingua morta, é unha lingua escrita, núcleo das linguas románicas, nas que pervive en determinados niveis.
LATINISMOS
Na lingua aculta úsanse palabras e expresións enteiramente latinas: álbum, accesit, hábitat, etcétera, gratis, ipso facto, post data, referendum...(Podes saber algo máis na páxina 15 do libro).
Nas próximas entradas traballaremos as evolucións máis frecuentes e as distintas regras que podemos deducir das mesmas, despois de estudar as distintas etapas polas que pasou o latín, así como facer referencia a un importante grupo de latinismos que usamos. Abordaremos tamén os procesos de derivación e composición, pero antes quixeramos rematar a presente entrada cunha referencia ao nosos Helenismos, é dicir, as palabras gregas que existen na nosa lingua.
HELENISMOS
O grego clásico, o que falaban e escribían os gregos no século V a.C. foi considerada polos romanos a lingua de Cultura do seu Imperio ( que abarcaba gran parte de Europa) polo que foi deixando importantes pegadas tanto no latín como, a posteriori, nas linguas herdeiras do latín e, en xeral, nas linguas de occidente ao ser considerado un todo a cultura greco-latina. Ademais de formar parte dun conxunto de prefixos e sufixos da nosa lingua (hiper-tensión/ dermat-ite), de formar parte dun rico conxunto de palabras compostas con algunha compoñente grega (antropónimo, homofobia) que tamén aboradaremos nunha próxima entrada en detalle, imos facer mención a continuación dunha serie de helenismos asociados ao campo das Ciencias que sufriron pouca ou ningunha modificación, tomadas directamente do grego ou creadas despois seguindo os mesmos procedementos para designar novas realidades científicas ou técnicas: telégrafo, teléfono, psicoanálise...
MATEMÁTICAS: Cálculo, cilindro, diagrama,diámetro, esfera, parábola, teorema,trigonometría, xeometría, triángulo, pentágono.
FÍSICA E QUÍMICA: Análise, antena, bioquímica, elástico, electrodo, electrón, física, hidróxeno, isobara,quilogramo, óxido, ozono, química, telégrafo, termómetro...
CIENCIAS NATUARAIS: Acéfalo, amígdala, anatomía, arácnido, bacteria, bioloxía, biosfera, clorofila, cromosoma. ecoloxía, ecosistema, epicentro, epidemia, epidermis, espeleoloxía, esperma, xeoloxía, metabolismo, microbio, neurona, parasito, protozoo, sísmico, tímpano, tórax, zooloxía...
FILOSOFÍA: Agnosticismo, antropoloxía, axioma, categoría, cosmos, cosmogonía, criterio, crítica, dialéctica, dilema, empirismo, ética, fenómeno, filosofía, herexía, idea, lóxica, metafísica, método, mito, politeismo, psicoloxía, síntese, socioloxía, teoloxía, teoría...
ARTE/ HISTORIA/XEOGRAFÍA: Ábside, ácrata, anarquía, aristocracia, autarquía, autonomía, bárbaro, basílica, burocracia, catedral, delta, democracia, demografía, estratexia, xenealoxía, xeografía, xerontocracia, híbrido, historia, horizonte, icona, istmo, meteoro, monarquía, monolito, museo, neolítico, paleolítico, pinacoteca, planeta, política, tetrarquía, tiranía, topografía, trirreme, zona,..
MEDICINA: Aneurisma, cardioloxía, gastrite, hepático, odontoloxía, oftálmico, oncóxeno, otite, pedriatría, somático, xinecólogo, ...
Hai tamén palabras que se reproducen tal e como soaban en grego "eureka" (atopeino) para designar un descubrimento, ou "panta rei" (todo flúe) para indicar un cambio.
CUESTIÓNS:
1- Define: Palabras patrimoniais, cultas e semicultismos. Que son os latinismos? Para sabelo podes usar o noso libro de texto como fonte de información. Ler o libro de texto nas páxinas 12, 13, 14 e 15 e realizar os exercicios que conteñen ditas páxinas.
2- Que é un helenismo? Tamén no libro existe unha sección dedicada ao noso léxico derivado do grego en cada unidade. Imos comezar por traballar as actividades número 5-6-7-8 das páxinas 23 e 37 do noso libro.
Nas próximas entradas traballaremos as evolucións máis frecuentes e as distintas regras que podemos deducir das mesmas, despois de estudar as distintas etapas polas que pasou o latín, así como facer referencia a un importante grupo de latinismos que usamos. Abordaremos tamén os procesos de derivación e composición, pero antes quixeramos rematar a presente entrada cunha referencia ao nosos Helenismos, é dicir, as palabras gregas que existen na nosa lingua.
HELENISMOS
O grego clásico, o que falaban e escribían os gregos no século V a.C. foi considerada polos romanos a lingua de Cultura do seu Imperio ( que abarcaba gran parte de Europa) polo que foi deixando importantes pegadas tanto no latín como, a posteriori, nas linguas herdeiras do latín e, en xeral, nas linguas de occidente ao ser considerado un todo a cultura greco-latina. Ademais de formar parte dun conxunto de prefixos e sufixos da nosa lingua (hiper-tensión/ dermat-ite), de formar parte dun rico conxunto de palabras compostas con algunha compoñente grega (antropónimo, homofobia) que tamén aboradaremos nunha próxima entrada en detalle, imos facer mención a continuación dunha serie de helenismos asociados ao campo das Ciencias que sufriron pouca ou ningunha modificación, tomadas directamente do grego ou creadas despois seguindo os mesmos procedementos para designar novas realidades científicas ou técnicas: telégrafo, teléfono, psicoanálise...
MATEMÁTICAS: Cálculo, cilindro, diagrama,diámetro, esfera, parábola, teorema,trigonometría, xeometría, triángulo, pentágono.
FÍSICA E QUÍMICA: Análise, antena, bioquímica, elástico, electrodo, electrón, física, hidróxeno, isobara,quilogramo, óxido, ozono, química, telégrafo, termómetro...
CIENCIAS NATUARAIS: Acéfalo, amígdala, anatomía, arácnido, bacteria, bioloxía, biosfera, clorofila, cromosoma. ecoloxía, ecosistema, epicentro, epidemia, epidermis, espeleoloxía, esperma, xeoloxía, metabolismo, microbio, neurona, parasito, protozoo, sísmico, tímpano, tórax, zooloxía...
FILOSOFÍA: Agnosticismo, antropoloxía, axioma, categoría, cosmos, cosmogonía, criterio, crítica, dialéctica, dilema, empirismo, ética, fenómeno, filosofía, herexía, idea, lóxica, metafísica, método, mito, politeismo, psicoloxía, síntese, socioloxía, teoloxía, teoría...
ARTE/ HISTORIA/XEOGRAFÍA: Ábside, ácrata, anarquía, aristocracia, autarquía, autonomía, bárbaro, basílica, burocracia, catedral, delta, democracia, demografía, estratexia, xenealoxía, xeografía, xerontocracia, híbrido, historia, horizonte, icona, istmo, meteoro, monarquía, monolito, museo, neolítico, paleolítico, pinacoteca, planeta, política, tetrarquía, tiranía, topografía, trirreme, zona,..
MEDICINA: Aneurisma, cardioloxía, gastrite, hepático, odontoloxía, oftálmico, oncóxeno, otite, pedriatría, somático, xinecólogo, ...
Hai tamén palabras que se reproducen tal e como soaban en grego "eureka" (atopeino) para designar un descubrimento, ou "panta rei" (todo flúe) para indicar un cambio.
CUESTIÓNS:
1- Define: Palabras patrimoniais, cultas e semicultismos. Que son os latinismos? Para sabelo podes usar o noso libro de texto como fonte de información. Ler o libro de texto nas páxinas 12, 13, 14 e 15 e realizar os exercicios que conteñen ditas páxinas.
2- Que é un helenismo? Tamén no libro existe unha sección dedicada ao noso léxico derivado do grego en cada unidade. Imos comezar por traballar as actividades número 5-6-7-8 das páxinas 23 e 37 do noso libro.
Ningún comentario:
Publicar un comentario